Onrust en risico: het nieuwe normaal bij import en export

Internationale spanningen moeten met nadruk op de agenda staan van alle importeurs en exporteurs. Dat zegt Hans Diels. Hij houdt zich als expert geopolitiek bij het Belgische ondernemersplatform Etion bezig met deze wereldpolitiek. “Ook kleinere bedrijven worden geraakt. Denk maar aan fruittelers die in 2014 ineens hun Russische afzetmarkt kwijt waren.”

• Loopt mijn bedrijf risico?
• Hoe houd ik de risico’s klein?
• Hoe is deze onrust ontstaan?
• Welke spanningen zijn er nu?
• Economie als doelwit
• Heeft de EU nog macht?
• Kansen in veerkracht

Loopt mijn bedrijf risico?

Diels vindt het belangrijk dat ondernemers zich bewust zijn van risico’s en zich voorbereiden op zaken die ‘mogelijk zouden kunnen gebeuren’.

Om dat te doen, adviseert de expert je zakelijke netwerk op papier te zetten. “Breng in kaart waar je grondstoffen, onderdelen en producten vandaan komen. En via welke routes ze bij je komen. En aan de andere kant: naar welke markten exporteer je? En via welke landen? Maak dit zichtbaar.”

In een volgende stap bekijk je de risico’s. “Bepaal welke landen op geopolitiek vlak gevoelig liggen. Bedenk wat het voor je betekent als daar een conflict  uitbreekt. Als je belangrijke onderdelen alleen uit China haalt, wat is dan je plan B?”

Hoe houd ik de risico’s klein?

Zo’n plan B is volgens Diels onmisbaar. “Voor het geval dat het misgaat.” De expert deelt drie praktische tips om je risico’s klein te houden.
1.    Overweeg kleine voorraden op te bouwen van onmisbare onderdelen of producten. 
2.    Zoek meerdere leveranciers, ook al zijn die iets duurder. De expert adviseert daarbij echt uit te wijken waar dat kan. Zodat niet je eerste leverancier in China zit, en je tweede in een buurland van China. “Die zijn vaak alsnog sterk afhankelijk van China.”
3.    Heb je een tweede leverancier gevonden? In het beste geval bestel je daar dan al kleine hoeveelheden en bouw je een relatie op. Dan heb je waar nodig echt iets om op terug te vallen. “Bij een noodgeval ben je daarmee net iets beter voorbereid dan je concurrent. Dat kan al het verschil maken.” 

De tijd dat je alleen hoefde te kijken naar prijs en kwaliteit is volgens Diels voorbij. “We zitten in een fase waarin de grote machten opnieuw onderling evenwicht zoeken.  Dat gaat niet zonder spanningen. De kans dat jouw bedrijf erdoor wordt geraakt is groter dan ooit.”

Voor ondernemers die hopen dat de rust terugkeert als Trump met pensioen gaat, heeft  Diels slecht nieuws: “Dat zou te simpel zijn. Er zijn blijvende machtsverschuivingen gaande. Die verdwijnen niet vanzelf.”

Hoe is deze onrust ontstaan?

Hoe is het dan zover gekomen? Het verschil met de jaren ’90 en ’00 is enorm. Toen voelde de wereld rustig en stabiel, vindt ook Diels. “In het westen leek het alsof er nooit meer oorlog zou komen. Er was één dominante macht: Amerika. De globalisering zou welvaart brengen, landen zouden democratiseren, middenklassen zouden opkomen. Politieke grenzen verdwenen. Bedrijven konden overal inkopen. Het enige wat telde was: waar zijn arbeid en grondstoffen het voordeligst.”

Vanaf 2008 veranderde de situatie. De financiële crisis liet zwaktes van het westerse systeem zien, Rusland viel Georgië binnen en China was op de achtergrond al jaren bezig om meer macht te krijgen. “Wij hebben China lang onderschat. We hadden in het westen een beeld dat iedereen mee zou doen aan de nieuwe wereldeconomie. En dat China zou worden zoals wij. We dachten dat het land wel een tweederangs rol zou accepteren in het systeem dat wij hadden gebouwd. Dat was naïef en arrogant. Rusland en China wilden zelf macht en invloed.”

Welke spanningen zijn er nu?

De rust van voor 2008 noemt Diels een uitzondering. “Historisch gezien is internationale politiek meestal een jungle, waarin macht de doorslag geeft.” Die strijd wordt nu weer volop gevoerd. China is in conflict met Taiwan, Rusland voert oorlog in Oekraïne en Donald Trump zorgt voor onrust met importheffingen. Diels ziet daarnaast dat onder meer de volgende zaken op het moment invloed hebben op de wereldhandel:

1.    China wordt steeds machtiger 

“De VS blijft voorlopig de machtigste”, volgens Diels. “Economisch en militair staan ze nog altijd boven China. Ook technologisch loopt Amerika voor, al wordt het verschil kleiner. Maar China controleert bijna de hele keten van zeldzame aardmetalen. Het land speelt een enorme rol in de productie van batterijen, zonnepanelen en andere cleantech-toepassingen.”

2.    Grondstoffen zijn schaars

“De wereldbevolking groeit en de vraag naar grondstoffen neemt toe. Tegelijk wordt het winnen van grondstoffen lastiger omdat we de gemakkelijke voorraden al hebben gebruikt.”

3.    De opkomst van middelgrote landen

“Landen als Turkije, India en Saoedi-Arabië varen hun eigen koers. Ze zijn ieder machtig in hun eigen regio. Aan welke kant zij staan als er een oorlog uitbreekt, is minder duidelijk. Turkije is een mooi voorbeeld. Het land is een belangrijke partner van de NAVO maar heeft ook goede banden met Rusland en China.”   

4.    Autoritaire leiders

Trump, Erdogan, Orban en Modi zijn voorbeelden van leiders die Diels ook wel ‘strongman’ noemt: “Zij laten zich naar buiten zien als sterke mannen. Ze trekken veel macht naar zich toe en laten zich niet zo gemakkelijk bijsturen. Dat leidt sneller tot beslissingen waar andere landen het niet mee eens zijn.” 

Economie als doelwit

Een andere belangrijke verandering ziet Diels in oorlogen. In het verleden werden die letterlijk uitgevochten, tegenwoordig is vaker de economie van een land het doelwit. “Tijdens de Koude Oorlog bijvoorbeeld, was er nog bijna geen handel tussen het westen en het oosten. Nu is dat anders en hebben China en de VS elkaar hard nodig.” 

“Bij spanningen gebruiken landen eerder hun markt, technologie of grondstoffen als drukmiddel. Dat levert handelsoorlogen en sancties op. China heeft al eens tijdelijk de export van aardmetalen naar Japan stilgelegd. Nu doet het land dat opnieuw: naar de VS. Dat is een van de redenen dat de VS inbond in de handelsoorlog met China.”

Een economische strijd heeft al snel directe gevolgen voor bedrijven en burgers. Een oplossing is meestal voor alle partijen belangrijk. Diels noemt als voorbeeld de chips die worden geproduceerd in Taiwan. “Als daar een conflict ontstaat en de productie verstoord raakt, hebben we wereldwijd een heel groot probleem. Al onze apparaten zitten vol met chips. In ziekenhuizen, vliegtuigen en je eigen smartphone.”

In eigen land produceren is volgens de expert geen oplossing. “In alles zelfvoorzienend worden is een illusie. Daarvoor zijn landen al te veel met elkaar verbonden.” Diels noemt de productie van chips in Arizona als voorbeeld. Het bouwen van de fabriek is volgens hem al een probleem, net als het vinden van goed personeel. “Die chips worden drie keer zo duur als die uit Taiwan. Dan weet je ook wat er met de prijs van een iPhone gebeurt.”

Heeft de EU nog macht?

Als de macht verschuift, de onrust blijft en landen elkaar onder druk zetten, hoe ziet Diels dan de rol van Europa hierin?  “Europa is economisch een reus, maar geopolitiek een dwerg,” stelt de expert scherp. “We hebben een grote markt, we hebben bedrijven als ASML met unieke technologie. Maar we zijn slecht in machtspolitiek.”

De EU moet wat hem betreft krachtiger kunnen handelen. “Bij sancties tegen Rusland kan één land, in dit geval Hongarije, het hele proces vertragen. Dat maakt Europa kwetsbaar.”

Druk zetten

Diels heeft wel ideeën over hoe het beter kan. “We moeten beseffen dat we wel macht hebben. Europa heeft koopkracht, strategische sectoren en kennis. Maar, we moeten ook bereid zijn die macht in te zetten als drukmiddel. En de EU moet van binnen sterker worden: minder versnipperde regels, één echte interne markt en snellere besluiten. Dat zou Europa aantrekkelijker en weerbaarder maken.”

Kansen in veerkracht

Diels ziet dat veel ondernemers moeten leren omgaan met de wereld die onrustig blijft. “Ze moeten die onzekerheid accepteren als onderdeel van hun werk.” Volgens de expert begint veerkracht met bewustzijn. “Als je begrijpt waar de risico’s liggen, kun je scenario’s bedenken: wat doen we als er een conflict uitbreekt? Hoe blijven we leveren als er een route wegvalt? Dat geeft houvast.” 

Ondernemers moeten volgens hem vooral durven ondernemen. “Te veel angst verlamt. Maar nuchter blijven, risico’s onderkennen en bewust plannen maakt je bedrijf robuuster en concurrerender. Daar liggen in onzekere tijden je kansen.”